مراحل امر به معروف و نهی از منکر

پیامبر اکرم (ص) فرمود:

من رأی منکم منکرا فلیغیره بیده فإن لم یستطع فبلسانه فإن لم یستطع فبقلبه و ذلک أضعف الإیمان

هر کس از شما ناشایسته ای ببیند (باید) به دست خویش مانع آن شود و اگرنتواند به زبان و اگر نتواند به دل مانع شود که حداقل ایمان همین است.

امربه معروف ونهی از منکردارای سه مرحله است:

۱- مرحله قلبی

دراین مرحله انسان مومن با دیدن این که کار خوبی توسط دیگران انجام می شود در دل خود خوشحال می شود و سرور و شادمانی از چهره او نمایان می گردد و نیز بامشاهده کار ناروایی ، در دل ودرون خود اندوهگین می گردد و ناراحتی و نفرت در چهره او ، خود را نشان می دهد .
امیر مومنان امام علی (ع) می فرماید :

امرنا رسول الله ان نلقی اهل المعاصی بوجوه مُکفهرّه .

رسول خدا (ص) به مادستور داده است که با اهل معصیت با چهره های گرفته برخورد کنیم .

۲- مرحله زبانی

دراین مرحله فرد مسلمان ، با گفتن جمله ای ، مخاطب خود را به کار خوبی تشویق و وادار می کند و یا با گفتن جمله ای اورا از کاری نادرست باز می دارد .

۳- مرحله عملی (یدی) در دست حکومت است.

دراین مرحله با عمل ، فردی رابه کار خوب وادار یا از کار زشت باز می دارند . منظوراین است که اگر با تذکر زبانی ، معروف ، انجام نشد و یا فردی از کار زشت ، دست برنداشت ، عملا جلوی او را می گیرند یا او را به انجام کار خوب وادار می نمایند و به تعبیر دیگر با اِعمال قدرت او را به کاری یا ترک آن وادار می کنند .

۱- اگر کارفرما از دادن حقوق کارگر خودداری ورزد و امر به معروف زبانی موثر نیفتد دولت می تواند کارفرما را به پرداخت حقوق کارگر ملزم سازد.

۲- اگرشخصی در کوچه وخیابان آشکارا دست به گناهی بزند مثلا شراب بخورد یاقمار بازی کند و با نهی ازمنکر زبانی ازاین عمل زشت دست نکشد دولت اسلامی او را ملزم به ترک آن کار ناروا می نماید ودر صورت لزوم وی را بازداشت می کند .

نکته ها :

۱- مراحل سه گانه امر به معروف و نهی از منکر ، به ترتیبی که گفته شد باید رعایت شود حتی در هر مرحله آن را می توان درجه بندی کرد ، اگر با درجه پایین تر هدف محقق می شود ( یعنی معروف انجام می گردد و منکر ترک می شود ) نباید از درجات بالاتراستفاده کرد برای روشن شدن مطلب به یک مثال توجه شود :

فرض کنید ،کسی به شما دروغ می گوید ، شما برای اینکه نشان دهید ازدروغ گفتن او ناراحتید و او نباید دروغ بگوید، حالتهای زیر را می توان داشته باشد :

– پس از شنیدن دروغ او ، به نشانه اعتراض ، ازاو روی برگردانید.

– چهره خود را ازاین عمل او ناراحت نشان دهید .

– کمی خود را عصبانی وخشمگین کنید.

– به اوبگویید : لطفاً مراقب سخنانت باش .

– لطفا دروغ نگویید .

– دروغ نگو .

– خجالت نمی کشید ، دروغ می گویید ؟

– و….

اگر با یک روی برگرداندن ، مخاطب آگاه می شود وازمنکر دست برمی دارد نباید به مراحل بعدی وارد شد. هرچند تشخیص این که درآن شرایط خاص ، با کدام مرحله می توان تاثیر گذار بود کاری است که به تیز هوشی ودرایت امرکننده به معروف بستگی دارد .

۲- مرحله قلبی وزبانی وظیفه همگان است اما برخورد عملی برعهده حکومت اسلامی است ،
رهبرمعظم انقلاب اسلامی حضرت آیه الله خامنه ای فرمودند :

در جامعه اسلامی تکلیف عامه مردم امر به معروف و نهی ازمنکر بالسان است اما اگرکاربه برخورد بکشدآن دیگر به عهده مسوولین است .

۳- برخورد عملی والزام آور درخانه حق پدراست ، اومی تواند جلوی کارهای زشت ناشایست فرزندان خود را بگیرد.

۴- برخورد عملی و همراه باالزام تنها در انجام واجب ها و ترک حرام ها درست است و« درانجام مستحب ها و ترک مکروه ها،الزامی وجود ندارد » هر چند پدر می تواند نسبت به انجام مستحب ها یا ترک مکروه ها به فرزند خود امر نماید مانند این که به او بگوید : نمازهایت را درمسجد باجماعت بخوان (مستحب )، یا اینکه پیش از غذاخوردن دستهایت را بشو(مستحب ).

۵- اهمیت برخی ازموضوعات به قدری روشن است که جامعه اسلامی باید واکنش مناسب و به موقع از خود نشان دهد و نمی تواند منتظر ماموران دولتی بماند ، مانند این که فردی بخواهد ،کسی را به قتل برساند واطرافیان با زبان ،هرچنداو را ازاین کارنهی می کنند گوش نمی کند دراین جا وظیفه مردم است که در صورت امکان مانع از آدم کشی آن فرد بشوند.

چکیده درس:

۱-امربه معروف ونهی ازمنکردارای سه مرحله قلبی زبانی وعملی است.

۲-درمرحله قلبی انسان در دل ازانجام نشدن معروف یا انجام دادن منکر توسط دیگران ناراحت می شود و ناراحتی او در چهره “نمایان” می گردد.

۳- درمرحله زبانی با زبان وگفتار شخص به انجام معروف یا ترک منکرفراخوانده می شود.

۴- درمرحله عمل با اعمال قدرت (و زور) ازانجام منکر پیش گیری می شود .

۵- مرحله سه گانه امربه معروف و نهی از منکر به ترتیب باید رعایت گردد.

۶- مرحله قلبی وزبانی وظیفه همه مردم و برخورد عملی برعهده حکومت اسلامی است .

۷- برخورد عملی والزام آور در خانواده (در چارچوب مقررات شرعی ) ازاختیارات پدر می باشد.
پیام اندیشه وگفت وگوی :

امام علی (ع):

من ترک انکار المنکر بقلبه ولسانه « ویده » فهومیّت بین الاحیاء.

آن که، نهی از منکر را با دل و زبان « ودست » خود ترک کند، مانند مرده ای بین زندگان است .

منبع:ستاد احیا امر به معروف خراسان رضوی