برخورداری از این قسم صبر و عمل به آن، از همۀ انواع صبر، مشکل‌تر و

در عین حال، مفیدتر و لازم‌تر ‌است؛ زیرا اگر امر به معروف و نهی از منکر

در اجتماع زنده شود، گناه به طور کلّی از جامعه زدوده و فضیلت‌ها زنده

می‌شوند. به عبارت دیگر احیاء امر به معروف و نهی از منکر، احیای اسلام

عزیز است و باعث می‌شود اجتماع به سوی اسلام حقیقی و مسلمانی واقعی گام بردارد.

تأکید مکرّر قرآن کریم و روایات اهل بیت«علیهم‌السّلام» و نیز علما و

بزرگان بر احیای امر به معروف و نهی از منکر، برای آن است که احیای این

فریضۀ بزرگ، به منزلۀ احیای اسلام است. قرآن کریم امّت اسلامی را به

خاطر توجّه به فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر بهترین امّت‌ها می‌داند:

«کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»[۱]

قرآن شریف می‌فرماید که اگر شما برای جامعۀ بشری الگو و در میان همۀ

امم بهترین هستید، به خاطر عمل به امر به معروف و نهی از منکر است و

اگر این امر به معروف و نهی از منکر را نداشته باشید، برای اجتماع الگو

نیستید. علاوه بر این، قرآن کریم امّت اسلامی را به خاطر داشتن نظارت

ملّی، ‌بهترین امّت‌ها و امّت وسط می‌داند و می‌فرماید:

«وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهیداً»[۲]

 اگر شما امت وسط و بهترین امّت‌ها هستید، برای آن است که نظارت ملی

دارید و بر یکدیگر ناظر هستید؛ چنان‌که پیغمبر

اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» ناظر بر شماست. با این نظارت همگانی، دین

مبین اسلام زنده می‌شود.

اگر برای امر به معروف و نهی از منکر چیزی جز این دو آیه نداشتیم، بس

بود که بفهمیم امر به معروف و نهی از منکر لازم و واجب است و بدون آن

اسلام ضربه‌های سهمگینی می‌خورد. چنان‌که امروزه پیکر اسلام دچار

ضربه‌های سختی شده است.

 

ضرورت اهتمام همگانی به فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر و به اصطلاح نظارت ملّی، از جمله اصول

مهم در اجتماع است. همگان باید علاوه بر نظارت بر گفتار و کردار خود،

ناظر بر گفتار و رفتار یکدیگر باشند. به عبارت دیگر، خوبی‌ها را در خود و

دیگران زنده کنند و بدی‌ها را از خود و دیگران رفع نمایند. در جامعه کسی

حق ندارد بگوید کارهای اجتماع به من ربطی ندارد. وقتی صد نفر در یک

کشتی هستند، کسی نمی‌تواند حای خود را سوراخ کند و بگوید جای خودم

است! همه موظّفند مانع کار خطرناک او شوند، وگرنه با سوراخ شدن کشتی،

همۀ اهل آن غرق می‌شوند.

امر به معروف و نهی از منکر نیز چنین نقشی دارد؛ اگر کسی بدی کند و

دیگران مانع او نشوند، مصیبت آن گریبان همگان را خواهد گرفت و اگر کار

خوبی در جامعه رواج یابد، همه از آن نفع می‌برند. بنابراین کسی نمی‌تواند

خود را جدای از جامعه تلقّی کند و بگوید به من مربوط نیست.

 

لزوم تأسیس وزارتخانۀ امر به معروف و نهی از منکر

متأسّفانه در جامعۀ فعلی، مردم و دولت، آن طور که لازم است و تعالیم دینی

بر آن تأکید دارد، به امر به معروف و نهی از منکر اهمیّت نمی‌دهند. لازمۀ

اهمیّت به این فریضۀ مهم و لازمۀ عمل بر طبق نظر قرآن کریم، تأسیس یک

وزارتخانه برای امر به معروف و نهی از منکر است. قرآن می‌فرماید:

«وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»[۳]

حکومت اسلامی باید وزارتخانه‌ای به نام امر به معروف و نهی از منکر

داشته باشد که امر به خیرات و واجبات و نهی از محرّمات کند و در اجتماع،

سازندگی اخلاقی داشته باشد.

رسانه‌های فعلی نیز معمولاً امر به معروف و نهی از منکر ندارند و حتی

گاهی هم در رسانه‌ها و هم در بین مردم، امر به منکر و نهی از معروف

مشاهده می‌شود.

پیش‌بینی‌ پیامبر اکرم(ص) راجع به امر به معروف و نهی از منکر

در روایتی[۴] از پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» آمده است: «زمانی

فرا می‌رسد که میان جوانان و زنان فساد رواج پیدا می‌کند و مسلمان‌ها امر

به معروف و نهی از منکر نمی‌کنند. اصحاب گفتند: آیا چنین می‌شود؟

حضرت فرمودند: آری و بدتر از آن؛ مردم امر به منکر و نهی از معروف

می‌کنند! اصحاب تعجّب کردند و باز گفتند: آیا چنین می‌شود؟ حضرت

فرمودند: آری، بلکه بدتر، جای معروف و منکر عوض می‌شود و منکر

معروف و معروف، منکر تلقّی می‌شود».

مشابه این روایت را پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» پس از فتح مکّه، در حالی که حلقۀ خانۀ خدا را گرفته بودند، فرمودند: «إِنَّ عِنْدَهَا یَکُونُ الْمُنْکَرُ مَعْرُوفاً وَ الْمَعْرُوفُ مُنْکَرا»[۵]

سلمان تعجب ‌کرد و ‌گفت: یا رسول الله! چنین چیزی واقع می‌شود؟ حضرت ‌فرمودند: آری.

امروزه وضعیّت امر به معروف و نهی از منکر به جایی رسیده است که

بدحجابی و بی‌حجابی در جامعه فراوان است و گاهی همین گناه علنی مورد

تحسین مردم واقع می‌شود! وضعیّت حجاب و عفاف، بسیار نامناسب است و

همه ساکتند. فریضۀ بزرگ امر به معروف و نهی از منکر ترک شده و کسی

به آن اهمیّت نمی‌دهد. وقتی فروع دین را می‌شمرند، دوشادوش نماز و روزه

و حج، امر به معروف و نهی از منکر قرار دارد. مردم اشتیاق فراوانی برای

حج دارند، امّا در برابر وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر ساکت و

بی‌تفاوتند و بدتر از آن، گاهی مشوّق گناه و مانع انجام واجبات می‌شوند.

 

عواقب سهل‌نگاری در امر به معروف و نهی از منکر

بی‌توجّهی به فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر، بسیار خطرناک است.

به حضرت شعیب«علیه‌السّلام» خطاب شد که صد هزار نفر از قوم تو

مستحق هلاکت و عقاب هستند و آنان را هلاک می‌کنیم. چهل هزار نفر از

آنان، گناهکار و شصت هزار نفر افراد نیکوکار هستند. حضرت

شعیب«علیه‌السّلام» گفت: خدایا! عذاب بدکاران که در اثر گناه آنهاست،

خوب‌ها چرا عذاب می‌شوند؟ خطاب شد: زیرا بدکاران اعمال زشت و ناپسند

انجام دادند و خوبان، فقط نگاه کردند و در برابر اعمال آنان، بی‌تفاوت بودند.

[۶] بنابراین وقتی بی‌تفاوتی و بی‌توجّهی در جامعه‌ای حاکم شود، هنگام

نزول عذاب، همه مبتلا می شوند و تر و خشک با هم خواهند سوخت.

امیرالمؤمنین در نهج البلاغه می‌فرمایند:

«لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّى عَلَیْکُمْ شِرَارُکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُم‏»[۷]

امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید، وگرنه افراد بد بر شما مسلّط می‌شوند و هرچه دعا می‌کنید، مستجاب نمی‌شود.

 

شهادت به احیای امر به معروف و نهی از منکر در زیارات

در زیارت امام حسین«سلام‌الله‌علیه» می‌خوانیم:

«أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاهَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاهَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ»[۸]

یا ابا عبدالله! شهادت می‌دهم قیام تو و اسارت عیال، برای زنده شدن نماز،

احیای قانون مواسات، امر به معروف و نهی از منکر بود. «نماز» و

«قانون مواسات» و «امر به معروف و نهی از منکر» را کنار یکدیگر قرار

داده‌اند و دستور داده‌اند که این زیارت‌ها را در حرم مطهّر امام

حسین«سلام‌الله‌علیه» یا سایر مشاهد مشرّفه بخوانیم. این عبارت، معمولاً در

اکثر زیارات، مخصوصاً در زیارات امیرالمؤمنین، امام حسین و امام

رضا«سلام‌الله‌علیهم» آمده است که اهمیّت موضوع را می‌رساند.

متأسفانه «امر به معروف و نهی از منکر» با همۀ اهمیّتی که دارد، در

جامعۀ ما جایگاهی ندارد و باید توجّه بیشتری به آن شود. اگر ملّتی می‌خواهد

عاقبت به خیر شود، اگر می‌خواهد بر دشمنان داخلی و خارجی پیروز گردد،

اگر می‌خواهد دشمن بر او مسلّط نشود و خلاصه اگر می‌خواهد در دنیا و

آخرت زندگی خوبی داشته باشد، باید به صورت همگانی به قانون نظارت ملّی

اهمیّت دهد و همیشه امر به معروف و نهی از منکر در بین افراد آن ملّت

زنده باشد.

۱. آل‌عمران / ۱۱۰

۲. بقره / ۱۴۳

۳. آل‏عمران / ۱۰۴

۴. قرب الإسناد، ص ۵۴

۵. تفسیر القمی، ج ۲، ص ۳۰۴

۶. مشکاه الانوار، ص ۵۱

۷. نهج البلاغه،  نامه ۴۷

۸. کامل الزیارات، ص ۲۰۳